کلسیم طیور

کلسیم طیور

کلسیم و فسفر دو ماکرومینرال اصلی با عملکردهای ساختاری و فیزیولوژیکی ضروری در بدن طیور محسوب می شوند. طیور برای رشد مناسب استخوان، عملکرد عضلات، فعالیت آنزیمی و متابولیسم طبیعی به کلسیم و فسفر نیاز دارند. برخی از نیازهای کلسیم و فسفر توسط مواد غذایی موجود در جیره تأمین می شوند. سپس مکمل های غیرآلی به رژیم غذایی اضافه می شود تا به طور کامل نیاز ها را برآورده کند.

سطوح بالای گنجاندن فسفر معدنی در جیره طیور منجر به افزایش هزینه خوراک و آلودگی محیط زیستی به دلیل دفع بیش از حد فسفر می شود. از سوی دیگر سطوح بالای کلسیم جیره غذایی باعث افزایش pH لوله گوارشی می شود که منجر به کاهش قابلیت هضم لیپیدها و سایر مواد مغذی می گردد. کاهش خفیف در سطح کلسیم جیره غذایی ممکن است زیست فراهمی فسفر و سایر مواد مغذی را افزایش دهد.

فسفر به دلیل تولید ناکافی فسفاتاز های درون زا در دستگاه گوارش جوجه ها، به طور کامل هضم نمی شود و توسط انواع گونه های طیور مورد استفاده قرار نمی گیرد. جوجه های گوشتی ممکن است مکانیسم های تطبیقی را در هنگام مواجهه با کمبود فسفر موجود در سنین پایین ایجاد کند.

تغذیه پرندگان با جیره کم فسفر به مدت 90 ساعت پس از جوجه کشی منجر به بهبود استفاده از فسفر جیره در مراحل بعدی زندگی می شود. این بهبود در حفظ فسفر را می توان تا حدی به افزایش طولانی مدت در بیان ژن کمک کننده سدیم/فسفر اختصاصی روده در طول محرومیت اولیه فسفر و همچنین در مراحل بعدی زندگی نسبت داد. شروع جیره های کم فسفر تغییرات تطبیقی خاصی در پرندگان ایجاد می کند که به آنها کمک می کند حتی در طول دوره رشد و مراحل پایانی از فسفر به طور موثر تری استفاده کنند.

جوجه های گوشتی با بهبود کارایی هضم در دوره های بعدی قادر به سازگاری با کمبود مواد اولیه فسفر و کلسیم جیره هستند و میزان جبران مواد معدنی برای کانی سازی استخوان و عملکرد رشد، به مقدار فسفر و کلسیم در خوراک در جیره های بعد از استارتر بستگی دارد.

مطالعات نشان داده در جیره های جدید برای نژادهای امروزی می توان تا 20 درصد از فسفر را در استارتر جوجه های گوشتی کاهش داد.

بخشی از فسفر موجود در مواد خوراکی با منشاء گیاهی به ویژه دانه غلات به صورت متصل به اسید فیتیک است که به اصطلاح فسفر فیتاته نامیده می شود. فسفر فیتاتی در دانه غلات و بقولات به ترتیب 50 تا 75 درصد کل فسفر موجود در دانه را به خود اختصاص می دهد. فیتات با تشکیل کمپلکس نامحلول با مواد معدنی مانند نیکل، کبالت، منگنز، آهن و روی سبب اختلال در جذب و موجب کمبود و افزایش دفع آن ها می شود.  از طرف دیگر پایین بودن قابلیت دسترسی فسفر موجود درمنابع گیاهی علاوه بر افزایش استفاده از منابع فسفر غیرآلی باعث ورود فسفر اضافی به آب های سطحی شده و موجب افزایش آلودگی آب می شود.

آلودگی های محیط زیستی در نتیجه مصرف بیش از حد فسفر در جیره طیور، مسئله ای نگران کننده است که باعث شده محققان به دنبال راهکارهایی از جمله کاهش غلظت فسفر قابل دسترس جیره و بالا بردن بهره وری آن بدون اثر منفی بر عملکرد طیور، باشند. همچنین به دلیل وجود اثر تداخلی بین کلسیم و فسفر جیره دستگاه گوارش، نسبت و توازن بین این دو عنصر نیز مهم می باشد. توجه داشته باشد که جوجه های گوشتی هنگام مصرف جیره های حاوی کلسیم و فسفر کمتر می باشند، این مواد را بازدهی بهتری جذب کرده و در نتیجه کاهش دفع آنها از دستگاه گوارش، آسیب محیط زیستی کمتری و سودآوری بیشتری در پی خواهد داشت.

یکی از روش های موثر در جهت بهبود قابلیت هضم فیتات در جیره حیوانات، توسعه صنعت تولید آنزیم و مکمل کردن جیره ها با منبع فیتاز میکروبی یا قارچی می باشد افزودن مکمل فیتاز به جیره سبب افزایش قابلیت هضم، جذب و ابقاء کلسیم در جوجه های گوشتی می شود. همچنین سبب افزایش قابلیت دسترسی فسفر به میزان 42 تا 95 درصد می گردد. وقتی که فیتاز بر مولکول فیتات اثر می کند باعث افزایش حلالیت و کاهش اثرات ضد تغذیه ای آن بر اسیدهای آمینه و دیگر مواد معدنی می شود.

تحقیقات نشان داده اند پرندگان تغذیه شده با سطوح کلسیم و فسفر غیر فیتاته پایین جیره از 1 تا 15 روزگی، عملکرد رشد و شاخص های استخوانی یکسانی پس از یک دوره 11 روزه داشته اند. بخشی از این مکانیسم عادت و تطبیق پذیری، مربوط به تحریک جذب کلسیم و فسفر در شرایط کمبود این مواد می باشد، به طوری که رشد جبرانی و بهبود پارامترهای استخوانی در سن 18 تا 23 روزگی پس از یک دوره اولیه از کاهش ملایم در میزان کلسیم و فسفر، پرندگان نشان می دهند.

کلسیم یک عنصر معدنی ضروری است و نقش مهمی در بسیاری از فرایندهای بیولوژیکی مانند فعال سازی آنزیم ها، سیگنال دهی درون سلولی، تعادل اسید-باز و کانی سازی استخوان ایفا می کند. از آنجایی که 99 درصد از کلسیم به صورت هیدروکسی آپاتیت در اسکلت بدن ذخیره می شود، کلسیم برای رشد استخوان جوجه های گوشتی مورد نیاز است و ناهنجاری های اسکلتی منجر به نگرانی و مشکلات تولیدی خواهد شد. کمبود در محتوا و نسبت های نامناسب کلسیم و فسفر معمولاً به عنوان دلایل اصلی تغذیه ای در نظر گرفته می شود که منجر به بروز بیشتر ناهنجاری های پا و در نتیجه، ضرر اقتصادی هنگفتی می شود.

توصیه های فعلی کلسیم برای جوجه های گوشتی توسط NRC 8/0 درصد، برای دوره رشد (22 تا 42 روزگی) 9/0 درصد و دوره پایانی (43 تا زمان کشتار) 1 درصد می باشد. این مقدار نسبت به دهه 80 میلادی کمتر است زیرا با اصلاح نژاد، جوجه های گوشتی، کارایی بیشتری در مصرف خوراک دارند.

به نظر می رسد مشکلات محیط زیستی کلسیم نسبت به فسفر کمتر می باشد؛ بعلاوه، منابع کلسیم یعنی سنگ آهک، و پودر صدف ارزانتر از دیگر منابع این ماده یعنی کلسیم هستند.

به جز کمبود کلسیم، باید آثار ازدیاد آن را در نظر بگیرید. کلسیم بیش از مورد نیاز، موجب کاهش انرژی جیره و همچنین، تداخل در دسترسی دیگر عناصر معدنی می شود. اگر مقدار کلسیم کمتر شود، باعث بهبود متابولیسم و عملکرد می شود ولی تا جایی باید کاهش کلسیم را ادامه داد که به قیمت مشکلات پا تمام نشود.

دوره آغازین و از طریق جیره استارتر (1 تا 21 روزگی)، جوجه ها در دوره بحرانی رشد استخوانی هستند. بنابراین در این دوره مقدار کلسیم جیره باید متناسب با نیاز پرنده باشد و مقادیر مناسبی از ذرت و کنجاله سویا در جیره لحاظ گردد.

درصد کلسیم و فسفر جیره در مراحل پایانی رشد بر ضریب تبدیل موثر است. به طوریکه بهترین ضریب تبدیل در سطوح کلسیم بیش از 70 درصد میزان توصیه شده به همراه حدود 27/0 درصد فسفر غیر فیتاته می باشد. همچنین افزایش کلسیم جیره به میزان بیشتر از 85 درصد به همراه 37/0 درصد فسفر غیر فیتاته بین سنین 10 تا 45 روزگی باعث افزایش جذب بهتر فسفر می شود.

به طور کلی:

• افزایش نسبت کلسیم به فسفر جیره باعث افزایش ظرفیت نگه داری خاکستر استخوان رانو تعادل کلسیم می شود.
• مصرف فیتاز کاهش دفع فسفر فیتاتی را در جوجه های گوشتی در پی دارد.
• مصرف فیتاز با منشاء متفاوت سبب بهبود در عملکرد، کانی سازی استخوان، افزایش جذب کلسیم، فسفر کل، فسفر فیتاته و بهبود مصرف ازت می شود.
• آنزیم ALP کبدی نقش مهمی در معدنی شدن استخوان بازی می کند. با کاهش سطح کلسیم و فسفر جیره در روزهای ابتدایی زندگی، مقدار ALP افزایش، و با مصرف فیتاز در دوره رشد جوجه های گوشتی، مقدار ALP سرم خونی کاهش و به طور کلی جذب و ذخیره این دو عنصر افزایش می یابد.
• با افزایش نسبت کلسیم به فسفر جیره، دفع فسفر غیر فیتاته کاهش، و جذب آن افزایش می یابد.

• کسرایی م.، حسابی ع.، اثر سطوح کلسیم و فسفر با و بدون آنزیم فیتاز بر عملکرد، آنزیم های کبدی و فراسنجه های خونی جوجه های گوشتی سویه آرین، 1399، پژوهشهای تولیدات دامی، 11(29): 32-38.

• نوروزی ه.، حسن آبادی ا.، گلین ا.، تاثیر محدودیت کلسیم و فسفر جیره در دوره رشد بر عملکرد، صفات لاشه، و فراسنجه های خون، استخوان و عادت پذیری جوجه های گوشتی در دوره پایانی، 1400، پژوهشهای علوم دامی ایران، 13(4): 567-551.

• Kamal Z., Hasanabadi A., Nasiri H., Response of broiler chickens to calcium and phosphorus restriction: Effects on growth performance, carcass traits, tibia characteristics and total tract retention of nutrients, 2020, Italian Journal of Animal Science, 19(1), 929-939.

• Rezvani MR., Moradi A., & Izadi M., Ileal Digestibility and Bone Retention of Calcium in Diets Containing Eggshell, Oyster Shell or Inorganic Calcium Carbonate in Broiler Chickens, 2019, Poultry Science Journal, 7(1): 7-13.

• Shiping B., Yunfeng Y., Xuelian M., Xiudongn L., Runlian W., Liyang Z., Sufen L., Xungang L., and Lin. L., Dietary calcium requirements of broilers fed a conventional corn-soybean meal diet from 1 to 21 days of age, 2022, Journal of Animal Science and Biotrchnology, 13: 11.